YENİ UYGUR TÜRKÇESİ GRAMERİ

Yazar adı: Dr. Rıdvan Öztürk

Türü: Dil

Basımevi: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994

ISBN: 975-16-0586-5

Sıra No: DİL 005

Uygur Türkçesi 1930’lu yıllardan sonra Çağatay Türkçesi geleneğinden farklılaşarak ortaya çıkmış bir yazı dilidir. Uygur Türkçesi aslında, Doğu Türkistan’da eski Uygur Türkçesinin zaman içindeki çeşitli gelişme ve değişmelere bağlı olarak şekillenmiş bulunan bir devamı ve bir kısım kaynaklarda Tarançı Türkçesi diye de adlandırılan yeni bir şeklidir. Bugün çok geniş bir coğrafyada, büyük bir Türk nüfusu tarafından kullanılmaktadır. Son yıllara gelinceye kadar gerek Uygur Türkleri, gerekse Uygur Türkçesi, Türkiye’de çok az tanınmakta idi. Elinizdeki bu gramer kitabı Uygur Türkçesinin bütün özelliklerini tespit ve tahlilin yanı sıra, Uygur Türkçesi metinleriyle meşgul olacaklara da anahtar olması gayesiyle hazırlanmıştır. Eser hazırlanırken ilk planda Türkiye Türkleri göz önüne alındığı için, aynı zamanda Uygur Türkçesi ile Türkiye Türkçesi’nin bir mukayesesi de yapılmıştır.

Uygur Türkleri, siyasî müdahaleler ve siyasî coğrafya yüzünden iki ayrı alfabe kullanma mecburiyetinde kalmıştır. Bugün, Uygur Türkçesine ait metinler, Doğu Türkistan’da Arap alfabesi ile, Kazakistan’da ise Kiril alfabesi ile yayımlanmaktadır. Bu çalışmada ağırlık Arap harfli neşriyatta olmak üzere her iki alfabe ile yayımlanmış metinlerden faydalanılmıştır.
Eser, “Ses Bilgisi”, “Şekil Bilgisi” ve “Söz Dizimi” olmak üzere üç ana bölümden meydana gelmiştir. Her bölümde verilen gramer bilgileri, Uygur Türkçesi’nin yazı dilini en iyi yansıtacak şiir, roman, inceleme, dergi, gazete vb. neşriyattan alınmış cümlelerle pekiştirilmiştir. Bu yayınlarda örnek sıkıntısına düşüldüğünde, ilgili gramer kitaplarından faydalanılma yoluna gidilmiştir. Bu iktibas kaynakları da kısaltmalar bölümünde zikredilmiştir. Ayrıca, gramer bilgi ve örneklerini bir arada göstermesi açısından kitabın sonuna Uygur Türkçesi’ne ait metinler, Türkiye Türkçesi’ne aktarması ile birlikte verilmiştir. Bu aktarmada serbest çeviriden ziyade, mümkün mertebe aslına yakın bir çeviri yapılmıştır.

Gramerde terminoloji ve sistem olarak Türkiye Tükolojisinde kabul görmüş bulunan ve “Dil Kurumu” tarafından da istenilen sistem ve terminolojiye bağlı kalınmıştır.